Pisali smo već o karakteristikama holandskog obrazovog sistema na različitim uzrasnim nivoima. Ovim tekstom nastojimo temi školovanja u Holandiji dodati i neke nove činjenice i zaokružiti je informacijama o mogućim izborima nakon srednjoškolskog obrazovanja.
Obrazovni sistemi u državama bivše Jugoslavije značajno se razlikuju u odnosu na holandski, uprkos činjenici da su u pitanju evropski obrazovni obrasci. To je razlog zašto se često vraćamo ovoj temi pokušavajući da na osnovu sopstvenih iskustava i saznanja rasvijetlimo neke pojedinosti ovog vrlo složenog sistema, te pomognemo sunarodnicima koji se doseljavaju u Holandiju sa djecom školskog uzrasta, ili onima čija su djeca rođena u Holandiji i nalaze se pred vratima škole.
Škola obavezna od pete godine
U Holandiji je školovanje obavezno za svako dijete od pet do 16 (odnosno 18) godina, tj. dok se školovanje ne završi diplomom sa kojom mlada osoba može da se stupi u radni odnos ili produži školovanje na višoj školi, koledžu ili univerzitetu.
Obrazovni proces započinje u osnovnoj školi uglavnom kada dijete napuni četiri godine (sa pet je obavezno) i traje do njegove 12. godine u osam razreda iliti grupa. Prve dvije grupe su pandan našem predškolskom obrazovanju, dok od treće grupe počinje učenje čitanja, pisanja i računanja. Na kraju osnovnog školovanja djeca rade završni ispit na osnovu kojeg se, između ostalog, dalje usmjeravaju u srednjoškolsko obrazovanje.
Prva mogućnost je praktično obrazovanje (praktijkonderwijs), ukoliko dijete ima sklonost ka manuealnim poslovima, traje do šest godina, pretežno do 18. godine života, ali može i da se skrati ili produži po potrebi. Nakon toga osoba može da se zaposli, ili da produži školovanje na višoj školi (MBO). Druga opcija je VMBO koji traje četiri godine i nakon toga se nastavlja na MBO 1, 2, 3 ili 4 u zavisnosti od VMBO diplome koju neko posjeduje. Treća opcija je 5 godina školovanja (HAVO) ili 6 godina (VWO) ukoliko je dijete određeno za ovaj tip škole po završetku procesa osnovnog obrazovanja i u zavisnosti od tipa srednje škole, o čemu smo detaljno pisali.
Nakon MBO diplome moguće je i nastaviti školovanje na koledžu (HBO). Školovanje se može produžiti na HBO i nakon stečene diplome HAVO ili na univerzitetu sa diplomom VWO. U Holandiji postoje četiri tehnička univerziteta, jedan otvoreni univerzitet, šest opštih i četiri specijalizovana univerziteta, dok koledža ili HBO u Holandiji ima oko 40. Školovanje na koledžu traje četiri godine, a na univerzitetu tri za osnovne studije, nakon čega slijedi master.
Škola prati i usmjerava učenika
Kao što se tipovi škola razlikuju po finansiranju, programima koji se koriste, pa čak i provincijama u kojima se nalaze, tako se razlikuju i načini ocjenjivanja. U nekim školama se djeca ocjenjuju ocjenama od 1 do 10, pri čemu ocjene ispod 5,5 nisu prolazne, dok u nekima ocjena uopšte nema.
U okviru obrazovnog procesa moguća su preusmjeravanja i uzlaznom i silaznom putanjom. Ukoliko dijete ima loš uspjeh donosi se odluka da obnovi godinu (blijven zitten). Isto tako može da preskoči godinu ukoliko ima izuzetno dobar uspjeh. To se dešava uglavnom u osnovnoj školi, ali moguće je i da napreduje na viši nivo, odnosno drugi tip škole i u srednjoj školi.
Dijete koje postiže dobre rezultate u MBO može da se preusmjeri na viši MBO nivo i dalje na HBO ukoliko to želi. Moguće je i nakon prve godine studija HBO preći na univerzitet. Isto tako je moguć i obrnut proces. Ako su rezultati u toku srednjoškolskog obrazovanja slabi, prelazi se na drugi tip školovanja, sa VWO na HAVO, sa HAVO naVMBO, ili u okviru VMBO na niži nivo VMBO.
Za školovanje nikad nije kasno
Međutim, ni po završetku obrazovnog procesa ili zaposlenja tu ne mora biti kraj. U Holandiji ćete često čuti da je neko nakon niza godina u jednom poslu, ili čak usred vrlo uspješne karijere, odlučio da promijeni posao, nerijetko i zanimanje. Tada se ponovo otvaraju vrata obrazovnog sistema koji svakom pojedincu omogućava da preusmjeri svoje kapacitete i sposobnosti, usvoji nova znanja i počne raditi posao koji mu više odgovara, koji ga čini zadovoljnijim ili sa kojim se bolje zarađuje. S obzirom na potencijal poslovne sfere, mogućnosti su zaista velike, te u Holandiji ljudi imaju i taj luksuz da biraju posao. Jedno od najčešćih pitanja kada se odlučuje da li da se posao prihvati ili ne jeste, da li vam to odgovara, ili kako Holanđani kažu – da li je posao leuk.
Velika mogućnost izbora
Da bismo dobro razumjeli holandski obrazovni sistem i pomogli svojoj djeci pri izboru, neophodno je izaći iz okvira obrazovnog sistema kroz koji smo sami prošli u Srbiji, BiH ili nekoj drugoj državi.
Osnovna razlika ogleda se u tome što su naši obrazovni sistemi dosta kruti, vrlo sporo se mijenjaju i svako dijete tretiraju na isti način bez obzira na to da li je dijete po mogućnostima ispod ili iznad grupe u kojoj se nalazi. Dakle, možemo reći da se bave grupom, a ne pojedincem, odnosno učenikom i njegovim mogućnostima ili potrebama. Poznata je već ona metafora o našem obrazovnim sistemima u kojima se savladavanje tog sistema posmatra kao drvo na koje se treba popeti, uprkos činjenici da su mnoga djeca po svojoj prirodi ribe, te samim tim nisu predodređena za penjanje uz drvo.
Sa druge strane, holandski obrazovni sistem je daleko fleksibilniji, dijete posmatra kao pojedinca i usmjerava ga s obzirom na njegove sposobnosti i postignuća.
Sve navedeno ukazuje na jedan veliki diverzitet u izboru zanimanja, čemu školovanje vodi, i to je zapravo ključna razlika u odnosu na naše obrazovne sisteme. Broj zanimanja i profesija koje dijete može izabrati i kojima se može baviti je neuporedivo veći u odnosu na ono što se nudi u našim matičnim državama. O svakom pojedinačno se dijete i roditelji mogu informisati na sajtovima škola ili univerziteta, uključujući mogućnosti zapošljavanja i opis zanimanja na koje se dati profil odnosi.
Takođe, često se organizuju dani otvorenih vrata škola, univerziteta, te upoznavanje sa profesionalcima iz određenih oblasti sa ciljem da se djeca upute u pojedinosti mogućih izbora. To je naravno u tijesnoj vezi sa potrebama tzv. tržišta rada, koje su daleko veće i fleksibilnije u bogatijim zemljama poput Holandije.
S obzirom na činjenicu da je u Holandiji očigledan nedostatak radne snage u svim oblastima društvenog života, te da se rade konstantne projekcije potreba za radnom snagom, dijete se može uputiti u smjeru koji ga zanima, bez velike bojazni za buduće zaposlenje. Naravno, svaki izbor budućeg zanimanja povlači određene posljedice, te se unaprijed može pretpostaviti da se u određenim oblastima više zarađuje, lakše napreduje ili su bolji uslovi rada, ali se sa izvjesnom sigurnošću može reći da su roditelji rasterećeni strahova za budućnost svoje djece u pogledu zaposlenja ili zarade, kao kada vam dijete na Balkanu kaže da recimo želi da se upiše na književnost, filozofiju, umjetnost…
Izbor na kraju svakako treba da bude djetetov, roditelj je tu da ga podrži, ali i da kao zrela i iskusnija osoba ukaže na sve aspekte izbora, ili ako ništa drugo, navede dijete na preispitivanje sopstvenog stava i tako doprinese da ono na kraju bude sasvim sigurno u svoju odluku.
